Waarom een letterlijke vertaling je grap kan verpesten

Een grap vertellen aan een vriend is makkelijk. Bij een zakenrelatie wordt het al wat lastiger. Maar als de grap vertaald wordt, kan hij helemaal de mist in gaan.

Dat wil niet zeggen dat het onmogelijk is om een grap in een andere taal te vertellen. Als je je maar bewust bent van de valkuilen. Humor is, vooral nu, er belangrijk in het bouwen van relaties. Dit is een goede reden om er even bij stil te staan waarom je internationale zakenrelaties niet altijd om je grappen kunnen lachen.

Woordgrappen en zinsbouw

De oorzaak kan natuurlijk de taal zelf zijn, vooral als het om een woordgrap gaat. Probeer de volgende grap maar eens in het Nederlands te vertalen:

“Can February March?”

 – “No, but April May”

Zo goed als onmogelijk. Want ook al zijn de woorden op zichzelf stuk voor stuk goed te begrijpen, er zijn in elke taal grappen die zelfs door mensen met een behoorlijke kennis van de tweede taal niet begrepen worden.

Bovendien hebben mensen die zich nog niet zo zeker voelen in de vreemde taal, vaak de neiging om de woorden eerst één op één in hun hoofd te vertalen, waardoor bijvoorbeeld een Engelse grap als hierboven gewoon niet begrepen wordt. Dan wordt een grap vaak te letterlijk vertaald, waardoor de clou verloren gaat. Of de grap gaat verloren in een onbegrijpelijke woordvolgorde.

Los daarvan is de vertaling van creatief materiaal zoals slogans en grappen voor veel bedrijven een grote uitdaging. Neem bijvoorbeeld de beroemde slagzin van Haribo.

In het Duits:

„Haribo macht Kinder froh und Erwachsene ebenso!“ 

In het Nederlands werd dat:

“Haribo maakt kinderen blij, ouderen horen ook daarbij!”

En in het Engels:

“Kids and grown-ups love it so, the happy world of Haribo!”

Hoewel deze slogan natuurlijk geen grap is, geeft dit praktijkvoorbeeld wel duidelijk aan welke problemen je kunt tegenkomen bij het vertalen van een pakkende slagzin. In Duitsland word je blij van gummibeertjes. In Nederland zijn volwassenen eigenlijk gewoon grote kinderen. En in het Engels wordt er met Haribo een compleet nieuwe wereld geopend. In elke taal wordt de betekenis een klein beetje aangepast om het rijm en de melodie te behouden. Dit proces wordt transcreatie genoemd en kan essentieel zijn bij het vertalen van marketingmateriaal, inclusief grappen.

Culturele of historische grappen

De woordkeuze, de betekenis en de nadruk zijn natuurlijk niet de enige redenen waarom een letterlijk vertaalde grap niet het gewenste effect heeft. Ook cultureel bepaalde associaties en verwachtingen spelen een belangrijke rol.

Zo worden er in Duitsland grappen gemaakt over Beieren; het bestaan van complete steden wordt ontkend, en er worden grappen gemaakt over de verblijfplaats van Merkel tijdens de val van de muur in 1989.

In Groot-Brittannië hebben ze hun eigen grappen: het wordt bijna als een feit beschouwd dat koningin Elizabeth II onsterfelijk is. Deze grap verschijnt ook af en toe online – onder andere in het humoristische “British Problems”, waarvan de officiële omschrijving “Tea went cold” (“Thee werd koud”) is.

In Nederland is het natuurlijk niet anders: hier komt fietsendiefstal zo vaak voor dat er veel grappen over gemaakt worden. En wat dacht je dan van dit: veel Nederlanders vinden de 2017-2018 Global Competitiveness Index betreffende de kwaliteit van de wegeninfrastructuur van het WEF grappig. De index vergelijkt de wegeninfrastructuur in 137 landen, waarvan sommige in Afrika een betere score krijgen dan België. Waarom dat grappig is? Dat weten alleen Nederlanders!

Voor mensen uit andere landen zijn die associaties natuurlijk niet per se vanzelfsprekend. Net zoals we eerst kennis moeten maken met de Britse of Duitse cultuur en geschiedenis voordat we begrijpen dát het grappig moet zijn – of juist waaróm het grappig is.

Ondanks al deze verschillen zijn er ook enkele overeenkomsten in de grappencultuur van verschillende landen. Zo kennen verschillende landen vergelijkbare grappen over een klein jongetje dat ongemakkelijke vragen stelt. In Duitsland heet dat jochie Klein Fritzchen, die in Engeland Little Johnny wordt genoemd, terwijl de Fransen hun Blague de Toto in het middelpunt van veel grappen plaatsen. Het soort humor dat ten grondslag ligt aan deze grappen is identiek, evenals de karakters en de leeftijd van deze drie jongetjes!

Gevoel voor humor

Zelfs als een grap niet voortkomt uit een lokale historische gebeurtenis, dan nog is de invloed van de cultuur waarin je bent opgegroeid onmiskenbaar. Dit kan ook leiden tot situaties waarin je je nieuwe collega met je beste grap begroet – en alles wat je terugkrijgt is complete stilte en een verbaasde blik.

De Britse humor is notoir droog, en druipt toch van de ironie en de zelfspot. Spanjaarden hebben de neiging om meer van beledigende of brutale grappen te houden, en de humor van de Japanners wordt vaak gezien als een beetje sullig (en moeilijk te begrijpen voor buitenlanders!). En terwijl de Nederlanders graag provocerende en politiek niet altijd correcte grappen maken, geven de Duitsers de voorkeur aan … helemaal niets! Die hebben immers geen gevoel voor humor.

Er zijn vele redenen waarom de vertaling van een grap moeilijk kan zijn. Vaak moeten ze worden aangepast aan de verwachtingen van de nieuwe doelgroep op een manier die een grondige kennis van de doeltaal en de bijbehorende cultuur vereist. Als je een ander land bezoekt en met de inwoners wilt communiceren, is het vaak genoeg om je bewust te zijn van de lokale gewoonten en potentiële humortaboes. Maar als je je marketingmateriaal wilt vertalen, is het essentieel om net dat beetje extra te doen en ervoor te zorgen dat een moedertaalspreker het vertaalde materiaal heeft goedgekeurd voordat het wordt gepubliceerd.

Wil je onze hulp bij het vertalen van humoristische marketinginhoud? Of wil je eerst meer informatie over de moeilijkheden die gepaard gaan met het vertalen van marketingmateriaal? Neem dan contact met ons op! We helpen je graag.